پرسونا

این روزها به شدت با کمبود وقت مواجهم که فرصت نوشتن مطلب جدید بدستم نمیاد . چندی پیش مطلبی نوشتم برای فیلم پرسونا یا نقاب که بهتر دیدم آن را با مقداری تغییر در اینجا بیاورم :

اینگمار برگمان و سینمای او بی تردید یکی از قله های کم نظیر تاریخ سینمای جهان است . دیدن چند باره آثار او همواره برایم مسحور کننده بوده است . نوع نگاه او به مقوله های زندگی ، مرگ ، خداوند ، مذهب و ... که با آن فضاهای خاص او که امروزه به فضاهای برگمانی موسوم است آمیخته گشته ، سینما یی ناب و یگانه پدید آورده است . پرسونا اثری از او به سال 1966 می باشد که عناصر سینمای او از قاب بندی گرفته تا زوایای دوربین و نور پردازی استثنایی را به وضوح می تواند مشاهده کرد . رویکرد روانشناختی در فضا ها ، تصاویر ، گفتگو ها و حالات بازیگران فیلم موج می زند . پس اینبار از منظر این رویکرد به فیلم نگاهی دقیقتر می اندارم :

1 - از خود بیگانگی و اختلال هویت

شخصیت اصلی فیلم دختریست به نام الیزابت که دارای همسر و یک فرزند ناخواسته است . رابطه مناسبی خصوصا" با فرزندش ندارد . او که پیش از این بازیگر موفقی در تئاتر بوده است با هویتی چند تکه از خود در نگاه دیگران که با خود واقعی او آنچنان نزدیکی ندارد رو برو گردیده است و ناگاه در حین بازی در نقش الکترا دست از بازیگری کشیده و سکوت اختیار نموده است . اکنون در یک آسایشگاه تحت مراقبت و درمان است . آنچه در اینجا اهمیت دارد اینست که به واقع در نقش الکترا چه بر او گذشته است ؟ الکترا دختر آگا ممنون سردار بزرگ جنگ تروا ست ، که پدرش هنگام بازگشت به خانه به دست همسر خیانتکارش ، کلمنسترا ، کشته می شود . (برای جزئیات و ادامه داستان رجوع شود به اثری به همین نام از سوفوکل ) . الیزابت هیچگونه شباهتی به الکترا ندارد و گره داستان در همینجاست . او نه تنها شباهتی به الکترا ندارد بلکه در زندگی مادری نامهربان است که نزدیکی به نقش کلمنسترا دارد . پس میان من واقعی او و من او در صحنه تئاتر بیگانگی و اختلالی رخ داده که او را دلزده و افسرده نموده است . آنچه او می اندیشد ، اعتقاد دارد و آرزو می کند تناسبی با زندگی او ندارد . در نتیجه دیگر قادر به استفاده از نقاب خود نیست . این افسردگی و دلزدگی وافر او را به سوی اندیشه مرگ رهنمون ساخته است . اما وجود هراس از مرگ شدید در درون او ، که در بسیاری از رفتارهای او دیده میشود ، توانایی پایان دادن به زندگی را از او گرفته است . پس او را در شرایطی برزخ گونه قرار گرفته است که او را بر آن داشته تا نقاب سکوت بر صورت زده و با یاس و نا امیدی گذر زمان نماید .

2 - همزاد سازی

الیزابت پس از گذارندن یک دوره درمان در بیمارستان به همراه پرستار خود سفری را به کلبه ای در کنار دریا آغاز می کند . آلما که در نقش پرستار در فیلم ظاهر می گردد شخصیتی است سرزنده و فعال که میتواند حس شادابی و خوشنودی جدیدی را در الیزابت ایجاد کند . اما هرچه پیش می رود نه تنها در او تغییری پدید نمی آید بلکه این آلماست که در برخورد با عمق شخصیت الیزابت به فوران احساسی و عقیده ای خود از زندگی می پردازد . در اینجا با این مسئله مواجه می گردیم که اینک بیمار کیست ؟ و پرستار کیست ؟

آنچه در ادامه از الیزابت سر می زند Project شخصیت خود بر آلماست . الیزابت از آلما یک همزاد ، یک اینه و یک خود دیگر می سازد . نقابش را بر صورت او گذاشته تا نقشش برایش بازی کند . بدینگونه است که در صحنه ای رویایی آن دو همچون دو پاره از یک بدن در آغوش هم قرار می گیرند تا این یگانگی را به تصویر کشند .

3 - مهروکین و شاید رهایی

آلما اینک در نقش الیزابت قرار گرفته و زبان سخنگوی او می گردد . اوست در اوج ناباوری در لحظه ای جادویی با خواست و اشاره الیزابت در آغوش همسر او قرار می گیرد و از احساسهای دوگانه او از زندگی می گوید . از علاقه مادرانه به فرزندی که مورد بی مهری او قرار گرفته است . از عشق وافر به همسری که ترکش کرده است . این بیان احساسات با تصاویر خشمگین الیزابت همراه می گردد تا مهر تاییدی باشد بر وجود مهروکین (ambivalance) شدید در درون الیزابت . در پی این بیرون ریزی روانی و مشاهده دیگری در نقش خود تصمیم به بازگشت می گیرد . در پایان پس از بازپس گیری خود از آلمای مضطرب و خسته اسباب خود را جمع کرده و راهی می شود اما به کدام سو ؟ به سوی مرگ ؟ ویا زندگی ؟